Kees Teszelszky is hoger onderwijsmanager bij I-Partnerschap, onderdeel van Rijksorganisatie van Ontwikkeling, Digitalisering en Innovatie (ODI). I-Partnerschap verbindt de overheid met de wetenschappen en hoger onderwijs: met universiteiten, hogescholen, maar ook met MBO. Dat gebeurt op allerlei manieren: van studentenopdrachten en stages tot duale promotietrajecten en complete labs, waarbij al deze zaken samenkomen. “De essentie is dat er bij de overheid veel brandende kwesties zijn op I-gebied, die niet gemakkelijk kunnen worden opgelost door ambtenaren intern. Daarom is er kennis van buiten nodig. Om te voorkomen dat we teveel moeten betalen voor inhuur van externe kennis proberen we als overheid die kennis naar binnen te halen door de samenwerking met wetenschappen en hoger onderwijs.” Het levert volgens Teszelszky voor beide kanten voordelen op. “De overheid krijgt toegang tot de allernieuwste kennis en expertise in Nederland. Wetenschappen en hoger onderwijs krijgen mogelijkheden voor studenten om opdrachten te doen, om kennis te maken met het werkveld en om te proeven aan wat de overheid doet. Bovendien krijgen ze de mogelijkheid hun theorieën uit te testen in de praktijk.”

Aanleiding start I-Partnerschap

Een belangrijke aanleiding voor CIO Rijk om in 2020 te starten met I-Partnerschap was de digitalisering bij de Nederlandse overheid. “De veranderingen daarbij gaan enorm snel, maar de overheid en de mensen die er werken kunnen zich moeilijk daaraan aanpassen. Dat betekent dat kennis vaak extern wordt ingekocht en dat het lastig is om nieuwe medewerkers te vinden die de benodigde kennis al hebben. Het gevolg is dat de overheid steeds achter loopt op het gebied van digitalisering. I-Partnerschap moest daarom gaan zorgen voor minder externe inhuur en meer interne expertise bij de overheid.”

Het duale promotietraject

Daartoe is er onder meer het duale promotietraject in het leven geroepen. Teszelszky: “Daarbij is iemand zowel ambtenaar als wetenschapper. Bij een duaal promotietraject wordt een onderzoeksvraag bedacht op basis van een actueel vraagstuk bij de overheid. Vervolgens krijgt een duaal promovendus zes jaar de tijd om een oplossing te vinden. De promovendi werken drie dagen op een reguliere basis waarbij ze verbonden zijn aan het onderzoek. De overige twee dagen doen ze onderzoek bij een hogeschool of universiteit naar het vraagstuk van de overheid. Door deze opzet hebben de promovendi een doorlopende navelstreng met wetenschappelijke kennis. Het mooie daarbij is bovendien dat de promovendi de ingewikkelde kennis die ze hebben opgedaan op universiteit of hogeschool ‘omwerken’ naar begrijpelijke kennis voor de dagelijkse praktijk van de overheid. Bovendien zijn ze in staat om in de toekomst te kijken: ze kunnen namelijk de consequenties, mogelijkheden, valkuilen en risico’s schetsen van een bepaalde ontwikkeling.”

Uitdagingen

Teszelszky wijst erop dat het duaal promotietraject in de opzet uniek is in de wereld. Tegelijkertijd zijn er nog wel kinderziektes. “Je ziet dat de werelden van overheid en wetenschap nog aan elkaar moeten wennen. Het zijn olie en water en je hebt eigenlijk emulgatoren nodig om ze bij elkaar te brengen. Bovendien is er een belangrijk obstakel: er zijn te weinig formatieplekken bij de overheid. Beide partijen moeten namelijk water bij de wijn doen: de overheidsmanager heeft de ambtenaar niet fulltime tot zijn beschikking en hetzelfde geldt voor diegene bij de onderzoeksinstelling die de promovendi begeleidt. Voor de duale promovendi betekent die situatie dat zij twee leidinggevende moeten dienen. Daarnaast moeten zij voortdurend de vertaalslag maken tussen ingewikkelde wetenschappelijke teksten naar de wereld van complex beleid.” Het gebrek aan formatieplekken betekent dat de aanloop vaak lastig is. “Het is moeilijk om voor duale promovendi een baan bij de overheid te vinden.”

Dat verbaast Teszelszky soms: “Een overheidsmanager zegt bijvoorbeeld: ik verbind me voor zes jaar aan een duaal promovendus. Ik draai het om en stel: waar vind je nog een ICT-er die zich voor zes jaar aan je wil binden?”

Comfortabel in beide werelden

Naast het gebrek aan formatieplekken is er nog een tweede uitdaging: hoe vind je de juiste persoon voor het specifieke probleem? “Daar komt bij dat duale promovendi ook uit een bepaald hout gesneden moeten zijn. Zij moeten zich comfortabel voelen in beide werelden. Je ziet nu in de praktijk dat ze vaak in het begin moeten wennen aan werken bij de overheid en dat ze na een tijdje een deel van hun wetenschappelijke vaardigheden zijn verloren.”

Teszelszky wijst op een derde uitdaging: “Iemand is zes jaar bezig op vakgebieden als informatiehuishouding, cyberweerbaarheid, quantumtechnologie, kunstmatige intelligentie of digital governance. In al die vakgebieden gaan de ontwikkelingen echter enorm snel.”

De opzet betekent ook dat duale promovendi nooit een fundamenteel wetenschappelijk werk zullen schrijven. “Je moet je echter afvragen of dat erg is.” Bovendien staat daar een groot voordeel tegenover: “Duale promovendi werken vanaf het begin aan hun loopbaan. Daarom is het nooit verspilde tijd als zij het traject niet afmaken. Omdat ze namelijk tussentijds artikelen opleveren is er altijd sprake van kennistoepassing en kennisuitwisseling.”

Aansluiting bij PD-traject

Het duale karakter waarbij theorie en praktijk aan elkaar gekoppeld zijn, past prima bij het PD-traject, waarbij die koppeling een fundament van de opzet is. “Het PD-programma ondervangt namelijk een groot deel van de nadelen die ik hierboven heb geschetst. Het is korter, zit dicht op de praktijk. Bovendien gaat het vaak uit van bestaande theorie die in de praktijk wordt getoetst. Iemand die een PD-traject doet is bovendien vaak meer gericht op het oplossen van een specifiek probleem. Hij zal daarom niet voor een brede aanpak kiezen. Daarmee komt een PD-traject dichter bij de behoefte van een gemiddelde overheidsorganisatie. Er is overigens wel een verschil: mensen met een PhD-traject komen in dienst bij de overheid, mensen met een PD-traject doen onderzoek bij een overheidsorganisatie maar komen niet in dienst.”

Helpen en faciliteren

De rol van I-Partnerschap bij dit alles is helpen en faciliteren, zegt Teszelszky. “Bij het duale promotietraject gaat het om de vertaalslag van kennis naar oplossing. Wat wij doen is de vertaalslag van hoogleraar of lector naar overheidsorganisatie. Die overheidsorganisatie komt naar ons toe met een probleem. Wij gaan vervolgens kijken of we iemand bij een universiteit of hogeschool weten die daar oplossingen voor kan verzinnen. Daarnaast kijken we naar de beste vorm om tot zo’n opdracht te komen. Is het een studentenopdracht of misschien wel iets groters zoals een lab? Omgekeerd komen er ook kandidaten naar ons toe die een fantastisch idee hebben en ons vragen of er een overheidsorganisatie is waar ze dat kunnen toepassen. Die kandidaten zoeken naar casuïstiek.”

Een PD-kandidaat is volgens Teszelszky heel geschikt om bepaalde al uitgewerkte technieken te testen in de praktijk. “Op basis daarvan kan hij een advies uitbrengen iets wel of niet te doen. Ook kan een PD-kandidaat zich heel goed richten op de menselijke kant van bepaalde technieken. Hij kan als buitenstaander in een organisatie praten over hoe een bepaalde techniek in de praktijk gaat. Bijvoorbeeld door te kijken of de mens wel voldoende is voorbereid om ermee aan de slag te gaan.”

Quantumtechnologie en quantumveiligheid

Bij bepaalde vraagstukken kunnen volgens Teszelszky zowel een PhD-kandidaat als een PD-kandidaat een rol spelen. “Neem quantumtechnologie. Daarbij zitten we zo aan de grens van de wetenschap dat we nog niet eens weten hoe het werkt. Aan het begin ervan heb je het over quantumveiligheid: hoe bereid je onze systemen voor op quantumcomputers, die de versleuteling van onze bestanden kunnen bedreigen? Nu weten organisaties vaak niet welke bestanden belangrijk voor hen zijn en hoe die versleuteld zijn. Ook weten ze niet wat ze precies hebben aan gegevens en bestanden en wat hun kroonjuwelen zijn. Een PD-kandidaat zou kunnen inventariseren wat de kroonjuwelen zijn, welke bestanden belangrijk zijn om te beschermen en bij welke bestanden zou een minder hoog niveau van bescherming voldoende zijn en hoe kunnen we dat kunnen inrichten? Allemaal praktische vragen die nodig zijn voor quantumveiligheid.”

Het belang van een wettelijke titel

Teszelszky vindt het een probleem dat PD nog geen wettelijk beschermde titel is. “Als dat is geregeld is dat een grote stap. Een titel is voor mensen een fantastisch middel om een vervolgstap te doen in hun ontwikkeling en om verder te gaan met hun carrière. Daarnaast kan het onderzoek voor een PD-kandidaat een opstap zijn naar een PhD-traject. Daarbij kunnen ze hun ideeën verder uitwerken in een wetenschappelijk onderzoek. Bovendien helpt een titel in het buitenland om te laten zien dat je iets hebt afgerond en dat je meer kunt dan wat je gestudeerd hebt. Een titel geeft daarbij autoriteit.”

Het brengt Teszelszky bij een andere hartenkreet: “Werkgevers, met name bij de overheid, moeten er veel meer aan doen om aantrekkelijk te zijn voor PD-kandidaten. Dat kan door mogelijkheden voor hen te creëren om onderzoek te doen. Een werkgever wordt er zelf beter van omdat hij beter is voorbereid op toekomstige ontwikkelingen. Daarnaast krijgt hij iemand binnen die in zijn organisatie als een advocaat van de duivel kan optreden, die zijn organisatie kan doorlichten en die hem een spiegel naar de toekomst kan geven: als ik nu een bepaalde techniek niet ga toepassen, als ik niet ga nadenken over de risico’s die ik loop als ik niet ga nadenken en ontwikkelen, heb ik dit probleem wellicht over een paar jaar.”

De overheid is voor PD-kandidaten aantrekkelijk als werkveldpartner, zegt Teszelszky: “Er is namelijk tijd en ruimte voor reflectie. Het gaat misschien niet altijd snel, maar het is niet winst- of geldgedreven. Dat betekent dat er soms dingen mogen gebeuren die niet meteen resultaat opleveren. Bedrijven hebben die mogelijkheid vaak niet. Bovendien is de overheid in feite een grote R&D-organisatie: overal zijn er problemen en overal zijn mensen bezig zaken op te lossen. Uiteindelijk gaat overheidswerk over het bevorderen van het welzijn en geluk van de burgers. Dat doe je door daar elke dag over na te denken. Daarbij gaat het bij de overheid meer over de lange termijn dan bij bedrijven. De verandering die je nu bij de overheid bewerkstelligt heeft misschien wel over tien jaar effect.”

Door: Peter Bekkering