Over PublicSpaces

Jantien Borsboom is directeur PublicSpaces. Public Spaces is een stichting die zich sinds 2018 inzet voor een online publieke ruimte. PublicSpaces bestaat uit een coalitie van verschillende publieke organisaties, zoals culturele instellingen, bibliotheken, publieke omroepen, erfgoedinstellingen, educatie en zorginstellingen. De coalitie vindt dat ze te afhankelijk zijn geworden van big tech en de daarmee samenhangende problemen als privacy schending en misbruik van publieke data en algoritmische dwang. Dit alles schuurt met het maatschappelijk belang van de organisaties uit de coalitie. Daarom wil PublicSpaces een alternatief digitaal ecosysteem gebaseerd op publieke waarden zoals betrouwbaarheid, transparantie en het centraal stellen van de mens. Dit alles heeft PublicSpaces vastgelegd in een manifest dat door alle organisaties is onderschreven.

De digitale tools die publieke organisaties gebruiken om met het publiek te communiceren – zoals social media, een website of een mailprogramma – moeten volgens PublicSpaces voldoen aan die waarden. Daarom heeft PublicSpaces een tool ontwikkeld, de Digitale Spoelkeuken. Daarmee kunnen publieke organisaties testen in hoeverre de tools die ze gebruiken voldoen aan de publieke waarden uit het manifest.

Onafhankelijke validatie Digitale Spoelkeuken

PublicSpaces heeft de Digitale Spoelkeuken ontwikkeld en doorontwikkeld en veelvuldig getest in de praktijk. Bovendien wordt in de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van de Rijksoverheid de Digitale Spoelkeuken ook benoemd als voorbeeld van een verplicht beeldmerk dat de overheid zou willen ontwikkelen. Om zo de borging van publieke waarden in technologie voor het publiek inzichtelijk te maken.

Daarom is het volgens Borsboom nu tijd voor een volgende stap: “De Digitale Spoelkeuken moet onafhankelijk gevalideerd worden. Daarnaast willen we de publieke waarden vaststellen, omschrijven en standaardiseren in een soort ‘waardenwoordenboek’.”

Bewuste keuze voor PD-traject

PublicSpaces koos er vervolgens bewust voor dit vraagstuk onder te brengen bij een PD-traject. Borsboom legt uit waarom: “Het PD-traject spreekt ons aan omdat er heel erg de koppeling in zit tussen de wetenschappelijke validatie en de praktijk. Dat maakt het voor ons interessant. Wij komen uit de praktijk. Als we dus zo’n onderzoek doen is het belangrijk dat de uitkomsten ervan ook kunnen worden ingezet in de praktijk.”

Het vraagstuk is ondergebracht bij PD-kandidaat Erik Slingerland. “Wij zijn als werkveldpartner voor hem de link naar de praktijk, het werkveld. Wij beschikken in de coalitie namelijk over een netwerk aan partners. Partners die bovendien op hun beurt ook weer een netwerk hebben.” Vanuit PublicSpaces heeft Erik Slingerland twee begeleiders, voorzitter Geert-Jan Bogaerts en Chief Community Björn Wijers. Er is een duidelijke rolverdeling: “Björn is voor de praktische begeleiding. Hij onderhoudt het contact met de partners, kijkt wat er speelt en wat de behoefte is. Geert-Jan zit er meer op strategisch niveau in. Hij kijkt naar de grote lijnen: hoe sluit het aan op waar we als PublicSpaces heen willen met dit traject, waar moeten we onderweg misschien iets bijstellen.”

Erik Slingerland, Björn Wijers en Jantien Borsboom op de PublicSpaces conferentie 2024 tijdens de ‘PublicSpaces update’-sessie waarin Erik Slingerland het PD-traject heeft gepresenteerd.

PD-traject nog geen getest proces

Het PD-traject staat als instrument nog aan het begin. PublicSpaces is daardoor een van de eerste werkveldpartners, die met een PD-kandidaat aan de slag gaat. Borsboom merkt dat er daardoor nog kinderziektes zijn. “Je merkt in het proces dat er soms nog zaken onduidelijk zijn. Het PD-traject is nog geen getest proces. Het heeft ook heel lang geduurd voordat we daadwerkelijk aan de slag konden. Terwijl we al best een lang voortraject achter de rug hadden. Daardoor sloot het soms niet goed aan bij de praktijk. Zo regelden wij voor onze begeleidingsuren onze eigen financiering, maar dat matchte niet meer omdat het PD-traject later startte dan beoogd. Daarom is mijn oproep richting PD-organisatie: als je een proces wilt starten met een duidelijke praktijkpoot, dan moeten zaken ook goed aansluiten bij de praktijk. Probeer dus als PD-organisatie het proces sneller en misschien minder bureaucratisch in te richten.”

Overleg met PD-kandidaat

PublicSpaces heeft straks elke maand overleg met Erik, waarbij in wisselende samenstelling Björn, Geert-Jan en Jantien aansluiten. “Daarin bespreken we de voortgang en wat we – al of niet samen met partners – organiseren. In september 2024 is er een startbijeenkomst met de begeleiders.”

Het PD-traject van Erik heeft een duidelijke opbouw, vertelt Jantien: “In het eerste deel van het onderzoek gaat het om de afbakening van de publieke waarden en om het concretiseren van het concept van publieke waarden. Die definities worden verder gefilterd door een Delphi- studie, waarbij wij als PublicSpaces een aantal partners betrekken. Vervolgens kijken we hoe het op die manier ontstane raamwerk robuuster kunnen maken. Terwijl de Delphi-studie loopt gaan we tegelijkertijd experimenteren met de verschillende ontwerpen voor de toolbox-elementen. Daarbij evalueren we de Digitale Spoelkeuken als toetselement. Dat is de externe validatie waarnaar we op zoek waren.”

Meteen inzetten in de praktijk

Als je vervolgens vanuit die validatie een volgende stap gaat nemen, wil je dat die ook weer getoetst wordt aan het werkveld. “Dat vind ik het mooie aan het PD-traject. Je werkt aan een uitkomst die je meteen kunt inzetten in de praktijk.” Ook het kortcyclische van het PD-traject spreekt haar aan: “Het voorkomt dat je vier jaar met iets bezig bent, terwijl de wereld ondertussen vier jaar verder is gedraaid.”

Jantien verwacht dat een PD-traject voor organisaties kan uitgroeien tot een interessante HR-tool, zeker in een krappe arbeidsmarkt. “Juist vanwege die combinatie van wetenschapsbenadering en praktijkbenadering. Bovendien is de flexibiliteit die in het PD-traject zit ook voor organisaties tegenwoordig erg belangrijk.”

Aansluiting bij maatschappelijke uitdagingen

Het PD-traject van Erik sluit mooi aan bij de hedendaagse maatschappelijke uitdagingen. “Ik noemde eerder al de Werkagenda Waardegedreven Digitaliseren. Het PD traject gaat in op een van de grote maatschappelijke uitdagingen hierin: het borgen van publieke waarden in digitale toepassingen. Daarnaast zie je dat het goed aansluit bij actuele thema’s die in de maatschappij en bij de overheid spelen. Zoals het vraagstuk rondom digitale autonomie: hebben we als Nederland en als Europa onze data nog wel in eigen hand nu het gros daarvan in de Amerikaanse of Aziatische cloud staat? Ik vind het interessant aan het PD-traject dat je het kunt inzetten om een bijdrage te leveren aan oplossingen voor die vraagstukken. Door het ontwikkelen van een tool zoals de Digitale Spoelkeuken en een digitaliseringskeurmerk zorgen we niet alleen dat publieke waarden worden geborgd in technologie, maar creëren we ook meer vraag naar technologie gebaseerd op publieke waarden. Zo ontstaat er een nieuwe markt voor zulke technologie, zodat er uiteindelijk een level playing field ontstaat tegenover big tech.”